تجارت ایران پس از تحریم‌ها منطقه‌محور شده است

بررسی داده‌های سه سال اخیر و همچنین تحلیل روند دو دهه گذشته نشان می‌دهد؛ تحریم‌ها باعث کاهش رشد تجارت کلی کشور شدند، اما تجارت با همسایگان نه ‌تنها کاهش نیافت، بلکه تقویت شده است. آمار رشد تجارت منطقه‌ای از ۳۶.۵ میلیارد دلار در ۱۳۹۹ به ۶۰.۷ میلیارد دلار در ۱۴۰۲ گواه این تغییر ساختاری است. این رقم نسبت به سال قبل تر ۱.۳۵ درصد افزایش داشته است. البته در ترکیب این تجارت تغییر مهمی رخ داده است: صادرات ایران به همسایگان، ۲۸.۲۸۸ میلیارد دلار (کاهش ۹.۵۱٪)  واردات از همسایگان، ۳۲.۴۸۵ میلیارد دلار (افزایش ۱۳.۱۷٪) بوده است.  

ایران اکنون بیش از نیمی از تجارت غیرنفتی خود را از مسیر همسایگان انجام می‌دهد. امارات، ترکیه و عراق به‌عنوان سه شریک کلیدی ایران در دوران تحریم نقش محوری داشته‌اند. از سوی دگر واردات شمش طلا به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۲ نیز نمایانگر تلاش برای استفاده از ابزارهای جدید تأمین ارزی در دوران تحریم است.

در مجموع بررسی روند تجارت ایران طی ۳سال‌اخیر حکایت از آن دارد که تجارت با همسایه‌ها از ۳۶.۵میلیارد دلار در ۱۳۹۹ به ۶۰.۷میلیارد دلار در ۱۴۰۲ افزایش یافته‌است. ایران به‌عنوان کشوری واقع در قاره آسیا با ۱۵کشور شامل عراق، ترکیه، جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، کویت، قطر و عربستان‌سعودی، امارات‌متحده‌عربی، پاکستان، افغانستان، عمان، روسیه، قزاقستان و بحرین همسایه است؛ در بین همسایگان نیز سه کشور امارات، ترکیه و عراق معمولا جزو ۵ شریک اصلی تجاری ایران محسوب می‌شوند.

در این بین به اعتقاد کارشناسان در صورتی‌که موانع زیرساختی برطرف شود، قطعا روابط تجاری ایران با همسایه‌ها بیش از پیش توسعه خواهد یافت.  اکثر کشورهای همسایه و منطقه به برقراری ارتباطات‌اقتصادی با ایران علاقه دارند. البته برای عملی‌شدن این علاقه شرایطی موردنظر بخش‌های خصوصی و فعالان اقتصادی و تجاری دو طرف است که باید تامین شود. 
 

پیامدها و نتایج

تحریم‌ها باعث تغییر ساختار تجارت ایران شد، کاهش شدید در بازارهای بین‌المللی دوردست و نفتی، تهران را مجبور کرد که بیش از پیش روی همسایگان حساب کند؛ سیاستی که تا حد زیادی موفق بود و بخش عمده‌ای از تجارت غیرنفتی کشور حفظ شد. در این بین می توان به برخی موارد اشاره کرد. 

انعطاف بالای صادرات غیرنفتی: طبق بررسی های صورت گرفته، بخش صادرات غیرنفتی ایران پس از شوک تحریم‌ها سریع‌تر از بخش نفتی توانایی بازیابی داشته است؛ این امر حاکی از تاب‌آوری صنایع غیرنفتی و توانایی تمرکز بر بازار منطقه‌ای است. 

تغییر جهت شرکای تجاری: کاهش صادرات به بعضی همسایگان (مثل ترکیه، بخش‌هایی از قفقاز و کشورهای حاشیه خلیج فارس) و تقویت روابط با کشورهای مثل پاکستان، افغانستان، روسیه و … احتمالاً منعکس‌کننده همپوشانی بین شرایط سیاسی، تحریم، الزامات مالی و مسیرهای ترانزیت و ترخیص کالا است.

خطر وابستگی و شکنندگی در صورت تشدید تحریم: هرچند بازار همسایگان کمک بزرگی بوده است، اما تمرکز زیاد روی چند کشور خاص (مثلاً امارات، عراق، ترکیه) می‌تواند نقطه ضعفی هم باشد. در واقع اگر روابط سیاسی یا ترانزیتی دچار مشکل شود، ضربه تجارت کشور بیشتر خواهد بود.

اهمیت سیاست تجاری منطقه‌محور و دیپلماسی اقتصادی: داده‌ها نشان می‌دهد که تنوع شرکای همسایه و تقویت زیرساخت‌های مرزی، حمل‌ونقل و ترانزیت می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ و گسترش بازار داشته باشد.

انتهای پیام